Cerkiew prawosławna Opieki Bogarodzicy w Hańczowej

Cerkiew w Hańczowej istniała już w XVII w. Niektóre źródła podają, że jej prezbiterium powstało w 1644. Obecny obiekt został wzniesiony w I połowie XIX stulecia na miejscu pierwotnej świątyni. Być może sama wieża jest starsza i pochodzi z XVIII w. Obiekt gruntownie odnawiany w 1871 oraz w latach 1960–1968. Ostatnie rozległe prace konserwatorskie i remontowe zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz prowadzone były w latach 1989–2012.

Cerkiew w Hańczowej zaliczana jest do młodszego wariantu typu północno-zachodniego drewnianych cerkwi łemkowskich[3]. Jest trójdzielna, składa się z nawy, prezbiterium oraz wieży z kruchtą. Prezbiterium i nawa wzniesione w konstrukcji zrębowej, wieża – w konstrukcji słupowo-ramowej. Prezbiterium wydłużone, zamknięte trójbocznie, z zakrystią w zamknięciu. Wieża o ścianach pochyłych, z nadwieszoną izbicą, słupy nośne ujmują babiniec. Ściany nawy, prezbiterium i wieży pobite gontem, izbica wieży szalowana pionowo deskami. Dachy kryte blachą: nad nawą namiotowy, nad zachodnią częścią prezbiterium dwuspadowy, przechodzący w namiotowy, wielopołaciowy, oba w dolnej części łamane małymi uskokami; na wieży dach namiotowy z połaciami lokalnie wygiętymi nad tarczami zegarowymi w górnych częściach ścian izbicy; nad częścią babińca i nad kruchtą dachy dwuspadowe. Zwieńczenia wieży, nawy i prezbiterium podobne, w formie baniastych hełmów z pozornymi latarniami. Obiekt otacza współcześnie wykonane ogrodzenie, w które wkomponowano oryginalną dziewiętnastowieczną bramę wejściową.

Ciekawa jest powojenna historia cerkwii. Po akcji „Wisła” w Hańczowej uchowała się zaledwie jedna rodzina łemkowska, a na miejsce wysiedlonych napłynęła ludność rzymo-katolicka. W tej sytuacji świątynię przejął kościół rzymsko-katolicki i odprawiano w niej nabożeństwa w jego obrządku. W roku 1955 potężna wichura zniszczyła środkową kopułę, której upadek zagroził ścianom świątyni. Od tego momentu cerkiew popada w powolną ruinę aż do momentu, kiedy w rok później do wsi powraca kilka łemkowskich rodzin. Hańczowscy łemkowie postanawiają ocalić swoją świątynię, w 1958r odzyskują ją spod jurysdykcji katolików i rozpoczynają remont. W końcu lat siedemdziesiątych wraca z łańcuckiego muzeum oryginalny ikonostas, a w dziesięć lat później, dzięki zbiórkom pieniędzy wśród światowej diaspory łemkowskiej, udaje się miedzianą blachą pokryć dach i kopuły, a w kolejnych latach następuje renowacja wewnętrznych polichromii.