Z punktu widzenia zespołów muzycznych kulturę muzyczną Zamagurza reprezentuje przede wszystkim smyczkowa muzyka ludowa. Zespoły smyczkowe są wytworem splotu niezwykle barwnego kolorytu determinantów, których korzeni należy upatrywać w strefie działania muzyków romskich, w środowisku wiejskiej muzyki ludowej, w obszarze tzw. muzyki klasycznej reprezentowanej przez muzykę późnego baroku i klasycyzmu na tle współczesnych uwarunkowań i procesów społecznych . Okolice miast Lewocza, Spiskie Podgrodzie, Kieżmark i Starej Lubowli charakteryzowały się w przeszłości zaawansowaną kulturą muzyczną, zarówno muzyki wysokiej (klasycznej), jak i niskiej (popowej), a także twórczością ważnych wykonawców muzycznych i kompozytorów. Źródłem poznania bogatej kultury muzycznej Spiszu jest przede wszystkim Pestrý zborník z Levoče (Barwny zbiór z Lewoczy), czyli niewielka książeczka tabelaryczna z końca XVII wieku. Pestrý zborník z Levoče uważany jest za najbardziej znane źródło historii muzyki słowackiej i przy czy jest ważne, że zawiera również informacje o muzyce do miejscowych tańców ludowych . Do dawnej kultury muzycznej Spisza nawiązuje festiwal muzyczny w Lewoczy pod nazwą Starodávna muzika pod radnicou (Muzyka Starodawna Pod Ratuszem) w Lewoczy, który odbywa się w zabytkowym miejskim ratuszu. Do dawnej tradycję muzycznej Lewoczy nawiązuje również Medzinárodný festival vežovej hudby (Międzynarodowy Festiwal Muzyki Wieżowej).
Zasięg zespołów muzyczno-instrumentalnych Zamagurza, okolic Kieżmarku, można w przeszłości zaobserwować w obrębie społeczności romskich we wsiach Haligovce, Veľká Lesná, Výborná, Holumnica, Slovenská Ves, Šuňava, specyficznych góralskich zespołów ze Zdziaru i kilku pokoleniach twórców muzyki ludowej z Nowej Lubowli. W okolicach Lewoczy i Spiskiego Podgrodzia działało kilka zespołów muzycznych o długiej, wielopokoleniowej tradycji, jak np. kilka pokoleń gazdowskich muzyków ludowych we wsi Brutovce, z których najsłynniejszy zespół nosił przydomek Gercheľaci, dalej muzyczne rodziny Gondolánovcov z wioski Brutovce, Bagárovcov ze wsi Torysky lub muzyków romskich ze wsi Ordzovany pod przewodnictwem primáša (koncertmistrza) Vjetra.
Kapela ludowa pod kierownictwem Gustava Klempára działała we wsi Veľká Lesná jako zespół rodzinny i zabezpieczała wiele wydarzeń muzycznych. Nagrania tego zespołu, wzgl. niektórych jej członków są udokumentowane przez Terézię Klempárovą (córkę Gustava Klempára) i znajdują się również w archiwach Zespołu Folklorystycznego Magura w Kieżmarku. We wsi Haligovce działała także romska kapela ludowa pod dyrekcją primáša (koncertmistrza) Alexandra Pompu. Nagrania tego zespołu pochodzą z archiwum FUHV - SAV z 1971 r. oraz z płyty Narodowego Centrum Oświaty Zem spieva - Spiš (Ziemia śpiewa – Spisz) (1966). Badania Posledná hodina (Ostatnia godzina) (część Spisz), które zostały przeprowadzone pod kierunkiem etnomuzykologa Gergely Agócsa w 1999 roku, dokumentują grę romskich muzyków ludowych pod dyrekcją Júliusa Mirgu ze wsi Výborná. Przestrzenią do grania tego zespołu były przede wszystkim okazje związane z cyklem kalendarzowym i cyklem zwyczajów rodzinnych we wiosce Lendak i okolicznych. Obecnie obróbką repertuaru romskiej muzyki ludowej z Zamagurza zajmuje się kapela ludowa Magura z Kieżmarku.
Kapela ludowa Magura
Przy okazji dokumentacji filmowej zespołu folklorystycznego ze wsi Šuňava w 1987 roku dokonano nagrania muzyki ludowej pod dyrekcją Alberta Koky ze wsi Šuňava.
Kapela ludowa pod przewodnictwem Alberta Kokyho ze wsi Šuňava
Obecnie działa we wsi Holumnica romski zespół ludowy Oračkovci.
Kapela ludowa Oračkovci ze wsi Holumnica
https://www.youtube.com/watch?v=-gZmd81jyzc&ab_channel=MichalDemeter
Archaiczna obsada instrumentalna z basem interpretowana tzw. bielou muzikou (białą muzyką) jest charakterystyczna zwłaszcza dla wsi Zdziar. Mocnym elementem jest góralski styl gry, którego nosicielem w przeszłości było kilka lokalnych grup muzycznych. W Blaščatskiej dolinie była kapela GluhegoVavřki, w środku wsi były Pitoňákovci i Olekšákovci, na górnym krańcu działali Suľoci, a w Dolinie Bachledowej Bachledovci i Tribulovci . Tradycji góralskiej muzyki ludowej z odpowiednią obsadą instrumentalną poświęca się Guroľsko muzyka Zbuje pod dyrekcją Daniela Damera i Muzyka ludowa Adama Bachleda ze Zdziaru.
Góralska kapela Zbuje
Ľudová hudba Adama Bachledu zo Ždiaru
Ludowy zespół muzyczny Pastrnoci z wioski Nová Ľubovňa został założony w 1924 roku przez Stahoma Valiguirskiego, którego nazywano we wsi Pastrnok. Zespół gra od tamtego czasu z krótszymi przerwami aż do teraz.
Kapela ludowa Pastrnoci z Nowej Lubowli
W wiosce Nowa Lubowla obecnie istnieje również muzyczny zespół ludowy Bratia Jendrichovskí, którzy kontynuują góralską i rusińską tradycję muzyczną.
Bracia Jendrichovskí z Nowej Lubowli
Ograniczone możliwości finansowe zakupu instrumentów smyczkowych spowodowały pobudzenie miejscowego rękodzieła instrumentów smyczkowych, tzw. korýtkového typu (w kształcie korytka) w Zamagurzu (wieś Zdziar) zwanej zlobcoky .Ździarskie zlobcoky mają krótką szyję zakończoną rzeźbioną głową ptaka, orła lub pasterza. Mają tylko niewielkie zwężenie w środku instrumentu, mocno zaokrąglony wydrążony korpus i łukowatą górną płytę. Większość instrumentów wykonana jest z klonu, górna płyta wykonana jest ze świerku, smyczek łukowatego kształtu z jodły . Obecnymi twórcami zlobcokov w Zdziarze są Ján Michlík (1930) i Ján Kotarba (1981).
Dokument o wytwarzaniu zlobcokov w Zdziaru
Stylową interpretacją muzycznych stylów rodzin muzykantów ze wsi Lewockich Wierchów zajmuje się Muzyka Ludowa działająca przy stowarzyszeniu Juhaskareguľa. Posiadając odpowiednią obsadę instrumentalną, kierują się w szczególności tradycją muzyczno-interpretacyjną rodziny Bagárov ze wsi Torysky, która przez kilka pokoleń pracowała we wsi Torysky i jej okolicach, aż w latach 70. przeprowadziła się do Brna, gdzie część rodziny nadal zajmuje się muzyką. Oprócz stylu interpretacyjnego rodziny Bagárov ze wsi Torysky, muzyka ludowa Juhaskareguľa koncentruje się na stylu interpretacyjnym muzyków wiejskich ze wsi Brutovce, znanych pod pseudonimem Gercheľaci. Ten muzyczno-interpretacyjny styl charakteryzuje się prostotą. Etnograf amator i folklorysta Ján Čarnogurský ze Spiskiej Nowej Wsi bada tradycję muzyczną w okolicach Lewoczy i Spiskiego Podgrodzia.
Bagarovci ze wsi Torysky w filmie Ziemia śpiewa - Spisz z 1964 roku
Oprócz zespołów muzyki smyczkowej region Lewoczy i Spiskiego Podgrodzia charakteryzuje się również piszczałkową interpretacją na pasterskich 6-otworowych piszczałach. Jest to reprezentatywne zwłaszcza dla obszarów górskich Lewockich Wierchów. Tradycję tę podtrzymuje się wyjątkowo długo we wsi Brutovce, gdzie w drugiej połowie XX wieku czynnie wyrabiali i na tych piszczałkach grali dwaj wykonawcy - Ján Biroščák Gercheľ i Damián Domin Popovič. Przede wszystkim styl interpretacyjny Jána Biroščáka Gercheľa charakteryzował się skomplikowanymi ornamentami i doskonałą techniką gry, która za pośrednictwem pewnych ozdób imitowała grę skrzypiec. Ján Biroščák Gercheľ był również współczesnym muzykiem grającym na kontrę w czterech ludowych kapelach w wsi Brutowce. Jego ojciec był tu primášom (koncertmistrzem) najstarszej znanej kapeli ludowej .
Ej povedali na mňe ej že som ukrad jahňe / Ej powiedziały na mnie, ej że ukradłem jagnię
Ej a ja ukrad ovcu ej naj mi zrobia Co chu / Ej i ja ukradł owcę, ej niech mi zrobią co chcą
Ej kamraci mojo šak sebe poradzime / Ej kamraci moi, wszak się wykupimy
Ej dzešec ukradňeme ej jednu zaplacime / Ej dziesięć ukradniemy, jedną zapłacimy
(Damián Popovič, Brutovce)
Ňebudzem orac, aňi šac / Nie będę orać, ani żąć
Lem sebe budzem rozmišľac / Tylko będę sobie rozmyślać
Žebi ja češko ňerobil / Że bym ja ciężko nie robił
Aňi holo, boso ňechodzil / I goło i boso nie chodził
(Ján BiroščákGercheľ, Brutovce)
Brutovski piszczałkarze w filmie Ej owce moje owce, od 12:22 do 13:34
Tradycję tę kontynuował Michał Smetanka, wybitny twórca ludowych instrumentów muzycznych, wykonawca wielu ludowych instrumentów muzycznych, pedagog, a także założyciel muzeum ludowych instrumentów muzycznych, które obecnie ma swoją siedzibę we wsi Spišský Hrhov. Michał Smetanka wydał kilka nośników muzycznych jako solista, ale także razem ze swoim zespołem muzycznym Karpaton. Smetanka interpretuje oryginalną, tradycyjną grę na ludowych instrumentach muzycznych, ale także tworzy muzykę należącą do gatunku world music, gdzie czerpie głównie ze starej tradycyjnej muzyki Karpat i folkloru pasterskiego Spiszu i Szarysza .
Z punktu widzenia zróżnicowanej struktury etnicznej Zamagurza w repertuarze pieśniowym znajdujemy kilka cech szczególnych. Ciekawą grupę nie tylko muzycznie, ale i językowo tworzą pieśni góralskie i rusińskie. W miejscowościach zamieszkałych przez te grupy etniczne do dziś żyją lokalne dialekty. Przykładem ludowej pieśni góralskiej jest pieśń ze wsi Zdziar w monografii Dejiny Ždiaru a Tatranskej Lomnice (Dzieje Zdziaru i Tatrzańskiej Łomnicy) :
V ľeše parobci, dřevo rombajom, / W lesie parobcy drzewo rąbają,
jaz do ďzedžiny, jaz do džedžiny třoski ľatajom. / aż do wsi, aż do wsi drzazgi latają.
Vejze tyk třosek a nakladž ôgňa, / zabierz te drzazgi i załóż ognia,
vypjer kosuľke, vypjer kosuľke v sobote do dňa. / wypierz koszulkę, wypierz koszulkę w sobotę do dnia.
Jak jom vyperjes, dej mi jom obľyc, / jak ją wypierzesz, daj mi ją nawlec,
pudym na toňec, pudym na toňec v Bjoly Dunajec. / pójdę na taniec, pójdę na taniec w Biały Dunajec.
Region Zamagurza charakteryzuje się tradycją śpiewu polifonicznego (tzw. wariantowej heterofonii i tercjowego paralelizmu). W Zamagurzu napotykamy także unikalną w słowackim kontekście formę śpiewu polifonicznego. Oprócz interwału tercji istnieje między dwoma głosami inny interwał, stosunkowo nietypowy, a mianowicie sekunda. Jest charakterystyczny dla wsi Jarabina, Jakubany, Malý Lipník, Hraničné i inne. Przykładowe nagrania pieśni rusińkich i specyficznego śpiewu polifonicznego załączone są w dokumentacji fotograficznej. Specyficzne śpiewy polifoniczne prezentują grupa wokalna Poľana (Jarabina), grupa folkorystyczna Kečera (Jakubany), grupa folklorystyczna Taľar (Nová Ľubovňa), grupa wokalna Stoľičnohodžifki i grupa wokalna Vorodaj (Veľký Lipník).
Grupa wokalna Poľana ze wsi Jarabina
Grupa folklorystyczna Kečera ze wsi Jakubany
Grupa folklorystyczna Taľar z Nowej Lubowli
Stoľičnohodžifki ze wsi Veľký Lipník
Grupa wokalna Vorodaj ze wsi Veľký Lipníka
Autorzy tekstu: A. Bachledová, P. Kováč
Etnoprzyroda góralskiego świata.
Logowanie
