W prozie ludowej koncentrowała się epicka tradycja społeczności. Przeważająca część terytorium Słowacji, w tym region Szarysza, była w rozwoju historycznym częścią większej jednostki państwowej i znajdowała się poza głównymi ośrodkami gospodarczymi i kulturalnymi. Jest to jeden z powodów, dla których przez długi czas został zachowany wiejski charakter kraju, a to stwarzało idealne warunki do przekazywania ustnych tradycji międzypokoleniowych i wewnątrz społeczności.
Wśród rozwiniętych gatunków prozatorskich w środowisku ludowym znalazły się bajki, opowiadania, legendy, baśnie czy podania, a także krótkie formy werbalne, takie jak porzekadła, przysłowia. Narratorskie okazje pojawiały się podczas spotkań podczas przy pracy czy spotkaniach towarzyskich, wydarzeń rodzinnych oraz spotkań w czasie odpoczynku .
Bajki szaryskie można znaleźć w różnych zbiorach. Najobszerniejszy materiał narracyjny zebrano na Słowacji w latach 1928-1944 w okresie tzw. wollmanovskej zberateľskej akcie (wollmanowskiej zbiórki). Materiał z Szarysza, zebrany podczas tego wydarzenia, został opublikowany w 3. tomie publikacji Slovenské ľudové rozprávky: Východné Slovensko (Słowackie bajki ludowe: Wschodnia Słowacja). Kilka historii zarejestrowanych w Szaryszu można znaleźć również w publikacji Pavela Dobšinskiego Prostonárodné slovenské povesti (Proste Słowackie Narodowe Opowieści).
Cennym źródłem do studium literatury ludowej i folkloru były zábavníky („zabawniki”), które powstawały w połowie XIX wieku. Były to odręczne zbiory uczniów i studentów zawierające zapisy legend, pieśni, porzekadeł, zagadek, zwyczajów i obyczajów ze środowiska wiejskiego. Z terenów Szarysza znany jest Prešovský zábavník (Preszowski „Zabawnik”).
Ważnym kolekcjonerem tradycyjnych słowackich przejawów folkloru słownego w Szaryszu był Ján Lazorík. Bajki, przesądy i legendy zebrane w miejscowościach Górnego Potorysia w latach 70. były opublikowane w jego publikacji Rosprafki a pripovitkirosprafkara Juraja Krankoti z Remeňín i iňšichrospravjačoch, pripovitkaroch (Opowieścii i przypowieści narratora Juraja Krankoti z Remenin i innych narratorów i gawędziarzy), wszystkie w gwarze szaryskiej. Pięć wybranych opowieści z tej publikacji zostało opublikowanych w ilustrowanej książce dla dzieci Dzebulo tam bulo (Gdzie było, tam było). Książka została również wydana w wersji audio, w której bajki w gwarze szaryskiej zostały nagrane przez aktorów z Teatru Aleksandra Duchnoviča w Preszowie . Inny lokalny zbiór opowieści nazywa się Zazračnidzvonček (Cudowny dzwoneczek). Materiał ten został zebrany w latach 50. XX wieku we wsi Fintice. Jozef Kolarčík-Fintický - wybitna osobowość, miejscowy nauczyciel, kantor i etnograf. Z ustnej literatury środowiska rusko-ukraińskiego warto wspomnieć o 7-tomowym dziele UkrajinskinarodnikazkiSchidnojiSlovaččiny . Różne gatunki narracyjne kultury rusińsko-ukraińskiej są również odnotowane w publikacji Vyprávění a písně Rusínů z východního Slovenska (Opowieści i pieśni Rusinów ze Wschodniej Słowacji) z dołączoną płytą CD . Wydano w formie słuchowiska 10 płyt CD z rusińskimi bajkami, które ustnym podaniem przekazywano sobie na terenie Szarysza (nagrane w języku rusińskim).
Wśród legend historycznych na terenie Szarysza były odnotowane na przykład legendy o Turkach, legendy o husytach i braciach czeskich (miejscowości w północnej części terytorium), legendy o królu Macieju i cesarzu Józefie II. (zwłaszcza miejscowości północne), a także podania o kurucach. Najważniejszym tematem legendarnej tradycji na Słowacji jest motyw zbójnika. Na całej Słowacji były rozprzestrzenione legendy o Juraju Janosiku, w tym na Szaryszu, rzadziej o Rinaldzie Rinaldinim. We wsi Cigeľka odnotowana była legenda o ukraińskim zbójniku Oleksie Dovbušu . Między gatunki prozy ludowej, które przekazywane są w ramach lokalnej historii, należą legendy miejskie. Znane są legendy o największych miastach Szarysza, a wiele legend związanych jest z zamkami w Szaryszu .
Do szeroko rozpowszechnionych gatunków narracyjnych należały opowieści demonicznej (przesądowej) natury, w których kluczowym było występowanie sił nadprzyrodzonych. Wiele z nich wywodzi się ze strachu przed duchami zmarłych i innymi tajemniczymi siłami i wielokrotnie miały one przedchrześcijańskie pochodzenie.
Częstym tematem były żywioły natury, takie jak ogień i woda, które należały do żywiołów świętych i którym przypisywano magiczno-ochronną funkcję. Czczono także źródła, studzienki i rzeki . W ludowych wyobrażeniach regionu Szarysza często istniały też nadprzyrodzone istoty z czarodziejskimi lub magicznymi mocami – strachy - strašky, zwidy, czarty, czarownice itp.
Mity i opowiadania (zestawienie):
Šariš - nie tylko piwo – sól, opale i skarby UNESCO
Logowanie
