Pogórze osnute jest wieloma legendami i opowieściami. Dotyczą one postaci historycznych (legenda o miłość Stanisława i Anny Oświęcimskich), świętych (legenda o św. Janie z Dukli), przyrody (skały Prządki), niezwykłych wydarzeń. Wierzono w działanie nadprzyrodzonych mocy, w różnego rodzaju biesy, psotniki, błędy, w cudowną moc wody (cudowne źródełka), kamieni, drzew. Na Pogórzu znajdowały się liczne miejsca pielgrzymkowe i odpustowe (Stara Wieś, kult św. Rozalii – patronki od zarazy we Wrocance, miejsca związane ze św. Janem z Dukli).

Publikacje zawierające zbiory legend i opowiadań z Pogórza:

Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 51: Sanockie-Krośnieńskie, Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 1973.

Kotula F., Po Rzeszowskim Podgórzu błądząc. Reportaż historyczny, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974.

Potocki A., Legendy łemkowskiego Beskidu, Rzeszów: Wydawnictwo Libra 2007.

Tulik J., Legendy. Krosno i okolice, Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu 2009.

Teksty internetowe:

Brzozów w legendach

Legendy krośnieńskie

Legenda o kazirodczej miłości Anny i Stanisława Oświęcimskich była inspiracją dla wielu artystów. W 1888 roku Stanisław Bergman, uczeń Jana Matejki, namalował obraz pt. „Stanisław Oświęcimski przy zwłokach Anny Oświęcimówny”. Z kolei obraz ten był inspiracją dla Mieczysława Karłowicza do skomponowania czwartego poematu symfonicznego „Stanisław i Anna Oświecimowie op. 12” w 1907 roku.

Owiany legendami zamek Kamieniec na pograniczu Korczyny i Odrzykonia jest miejscem, gdzie rozgrywa się akcja „Zemsty” Aleksandra Fredry.

W Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej znajduje się „sala legend”, gdzie w interaktywny sposób można zapoznać się z krośnieńskimi legendami. W „sali gier” można znaleźć zarówno nowoczesne gry w technologii kinect, jak i tradycyjne gry planszowe inspirowane lokalnymi opowieściami i legendami. W Etnocentrum odbywają się całoroczne warsztaty dla dzieci i młodzieży z wykorzystaniem autentycznych rekwizytów oraz tekstów kultury tradycyjnej (legendy, pieśni) – przykładem są zajęcia „Świat legend krośnieńskich”.
 

Miejsca związane z legendami:

-    Zamek Kamieniec;

-    Rezerwat przyrody „Prządki”;

-    Sanktuarium w Starej Wsi;

-    Góra Michałek we wsi Blizne – na szczycie góry (423 m) w otoczeniu drzew znajduje się kaplica świętego Michała Archanioła. Z miejscem tym wiąże się legenda o napadzie Tatarów i cudownym ocaleniu ludzi za sprawą św. Michała Archanioła, którzy tu szukali schronienia.

-    Góra Połom w Woli Jasienickiej – góra wysokości 445 m. Na jej szczycie znajduje się kamienna figura z roku 1819 oraz współczesna kamienna figura św. Piotra autorstwa kamieniarza z Jasienicy Rosielnej Tadeusza Śnieżka. Z górą Połom związana jest legenda o znajdującej się na szczycie góry cerkwi (kościele) pod wezwaniem św. Piotra. Raz do roku w pierwszy dzień Wielkanocy na górze Połom odbywa się nabożeństwo za zmarłych.

Przysłowia związane były z rokiem rolniczym oraz kościelnym:

Kiedy kwitnie bób i głóg,

To największy głód,

A kiedy mak,

To przednówku znak.

Szczęśliwy, kto na św. Annę, upatrzy sobie pannę.

Tekst pochodzi z opracowania „INWENTARYZACJA ZASOBÓW KULTUROWYCH POGRANICZA – PROJEKT ETNOCARPATHIA” zrealizowanego przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej na rzecz Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.

Autor: Pani Magdalena Fołta.