Pogórzanie
Rzeźba Władysława Chajca, Kamienica Górna, 1969, fot. T. Szetela (archiwum MER AF 6793).

Najważniejszym znakiem rozpoznawalnym dla Pogórzan, na podstawie którego wyodrębniono grupę etnograficzną był strój. Niestety do czasów współczesnych nie zachowało się wiele przykładów autentycznego pogórzańskiego stroju ludowego (wyjątek stanowi Haczów). Współcześnie znakiem rozpoznawalnym dla Pogórzan z terenu województwa podkarpackiego może być działalność (...) instytucji:

Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie, które jest miejscem spotkań z żywą tradycją. W nowoczesny sposób zaznajamia z pogórzańską kulturą tradycyjną. Bogata oferta kulturalna dotyczy wielu gałęzi tradycyjnej kultury ludowej.

Zagroda Etnograficzna w Rogach oraz działalność Stowarzyszenia Miłośników Wsi Rogi. Ich działalność jest przykładem jak chronić, kultywować i promować lokalne dziedzictwo kulturowe.

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku(...). Na terenie Parku Etnograficznego prezentowane są sektory dotyczące poszczególnych grup etnograficznych zamieszkujące Polskę południowo-wschodnią przed II wojną światową: Pogórzan Wschodnich oraz Zachodnich, (...). Dużą wagę przyłożono do fizjograficznego rozmieszczenia w terenie poszczególnych sektorów – zwiedzający mają poczuć się jak w dawnej pogórzańskiej, (...) wsi. Na terenie Muzeum zgromadzono ponad 150 obiektów budownictwa drewnianego z okresu od XVII do XX wieku. Prezentowano są budynki mieszkalne, mieszkalno-gospodarcze, gospodarcze, ale także obiekty sakralne (kościół, cerkwie, kapliczki przydrożne) oraz obiekty użyteczności publicznej (szkoła, karczmy, remiza) a także obiekty przemysłowe (m.in. kuźnie, młyn, urządzenia naftowe). Prezentowane są także zabudowania dworskie oraz plebańskie. Większość obiektów jest wyposażona – wnętrza udostępniane są do zwiedzania. Na terenie Parku Etnograficznego mieści się także sektor archeologiczny, pasterski, naftowy oraz Galicyjski Rynek.

Sektor Pogórzan Wschodnich: W sektorze dotyczącym Pogórzan Wschodnich zobaczyć można między innymi chałupę z Bliznego z końca XIX wieku – budynek mieszkalno- gospodarczy zbudowany w konstrukcji zrębowej z belek jodłowych wiązanych na węgłach „na obłap”, przykryty czterospadowym słomianym dachem; chałupę z Niebocka z pocz. XX wieku; stodołę z Jasienicy Rosielnej z poł. XIX wieku; jednobudynkową zagrodę z Lutczy z ok. 1880 roku; chałupę Zamieszańców z Węglówki z 1892 roku; szkołę z Wydrnej z 1880 roku; kościół rzymskokatolicki z Bączala Dolnego z 1667 roku; wiatrak z Domaradza z 1926 roku.

Sektor Pogórzan Zachodnich: Część obiektów znajdujących się w sektorze Pogórzan Zachodnich pochodzi z miejscowości obecnie znajdujących się na terenie województwa małopolskiego. Z obszaru województwa podkarpackiego w tym sektorze znajduje się między innymi dwór ze Święcan z 1861 roku; stodoła z Błażkowej z poł. XIX wieku; jednobudynkowa zagroda tkacka z Korczyny z 1790 roku; wiatrak z Turaszówki z 1923 roku.

Na terenie skansenu prezentowana jest także wystawa dotycząca strojów ludowych ze zbiorów MBL w Sanoku. Między innymi prezentowany jest strój pogórzański.

Do ważnych znaków rozpoznawalnych grupy zaliczyć można także: miejsca związane z wydobyciem ropy naftowej (liczne na terenie Pogórza dawne sztolnie i kopalnie ropy naftowej), kult obrazu ze Starej Wsi, strój haczowski, folklor muzyczny.

 

Znane postacie związane z historią i kulturą Pogórza:

  • Stanisław Pigoń (ur. w 1885 roku w Komborni, zm. w 1968 roku w Krakowie) - profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawca polskiej literatury, pedagog. Stanisław Pigoń pochodził z chłopskiej rodziny z Komborni. Wspomnienia z rodzinnej wsi opisał w pamiętniku Z Komborni w świat.
  • Jan Szczepanik (ur. 1872 w Rudnikach k. Mościsk, zmarł 1926 w Tarnowie) – wynalazca nazywany „polskim Edisonem” oraz „galicyjskim geniuszem”. Wychowywał się w Krośnie (był nieślubnym dzieckiem, jego matka pochodziła z rolniczej rodziny ze Zręciny k. Krosna). Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego pracował jako nauczyciel fizyki w podkrośnieńskich miejscowościach. Zajmował się ulepszaniem maszyn tkackich dla „Towarzystwa Tkaczy” w Korczynie. Skonstruował maszynę gobelinową, która stała się przełomowym wynalazkiem w przemyśle tkackim. Jan Szczepanik był autorem wielu wynalazków z dziedziny barwnego tkactwa, techniki filmowej oraz fotograficznej. W 2013 roku BM Production z Krakowa nakręciło film dokumentalny o Janie Szczepaniku pt. „Galicyjski Geniusz”.(...)
  • Ignacy Łukasiewicz (ur. 1822 w Zadusznikach, zmarł 1882 roku w Chorkówce) – farmaceuta i przedsiębiorca, założyciel pierwszej na świecie kopalni ropy naftowej w Bóbrce koło Krosna, wynalazca lampy naftowej, pionier przemysłu naftowego w Europie. Jego grób znajduje się w Zręcinie koło Krosna. W 2019 roku został nakręcony film pt. „Łukasiewicz nafciarz romantyk”(...).
  • Władysław Chajec (ur. w 1904 roku, zmarł 1985) – rzeźbiarz, uznawany jest za jednego z najwybitniejszych powojennych twórców ludowych. Urodził się w Stanach Zjednoczonych, w wieku 7 lat wrócił z rodziną do rodzinnej wsi Kamienicy Górnej koło Brzostka. Władysław Chajec ukończył 3 klasy szkoły powszechnej. Był rzeźbiarzem samoukiem. Prowadził niewielkie gospodarstwo. Zaczął tworzyć w późnym wieku (po II wojnie światowej.) pod wpływem bolesnych przeżyć osobistych. W jego twórczości przeważały trzy wątki: sakralny, historyczny i obyczajowy. Rzeźby były bogato barwione i polichromowane. Swoją twórczością przyczynił się do popularyzacji terenu, z którym był związany. W 1974 roku otrzymał nagrodę im. Oskara Kolberga. Największy zbiór rzeźb autorstwa Władysława Chajca znajduje się w Muzeum Etnograficznym im. Franciszka Kotuli w Rzeszowie. Jego rzeźby znajdują się także w muzeach w Krakowie, Warszawie, Sanoku, Nowym Sączu, Przemyślu, Tarnowie, Jaśle. W  2020  roku  Muzeum  Regionalne  w  Jaśle  nakręciło  film  dotyczący  życia  i  twórczości. Władysława Chajca(...)
  • Stanisław Witkoś (ur. 1902 w Ustrobnej, zm. w 1982 w Białkówce) - regionalista, kolekcjoner, etnograf-samouk. Urodził się w wielodzietnej rodzinie ubogiego chłopa, reemigranta z Ameryki. Ukończył czteroklasową szkołę powszechną, a następnie dwie klasy Krajowej Szkoły Tkackiej w Krośnie. Pracował jako pisarz gminny w wielu wsiach okolic Krosna. Prowadził niewielkie gospodarstwo rolne, imał się różnych zajęć, między innymi pracował jako dróżnik, poborca podatkowy, robotnik melioracyjny, sklepikarz, poborca daniny leśnej. Zainteresował się wówczas kulturą wsi - zajął się badaniem i dokumentowaniem zanikających przejawów tradycyjnej kultury wiejskiej. Prowadził prace badawcze w terenie oraz pozyskiwał zabytki etnograficzne. Pod koniec jego życia kolekcja liczyła kilka tysięcy eksponatów z okolic Bajd, Moderówki, Jedlicza, które były skrupulatnie opisywane i inwentaryzowane. W latach 60. XX wieku podjął starania o utworzenie izby regionalnej w celu zaprezentowania zgromadzonych eksponatów. Prywatną Izbę Muzealną otwarto w 1971 roku w Moderówce (w domu Jana Twardzika). Na ekspozycji prezentowane były meble i sprzęty domowe, gospodarcze i rolnicze, zabytki rzemiosła wiejskiego, ubiory i stroje ludowe, dzieła plastyki obrzędowej i kulturowej, a także dokumenty i archiwalia wiejskie, dawne fotografie i numizmaty. W 1977 roku ukazała się monografia etnograficzna Bajdy i Moderówka autorstwa Stanisława Witkosia pod red. Józefa Burszty. Przed śmiercią Stanisław Witkoś przekazał swoje zbiory etnograficzne do Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Znajdują się one w magazynie. Nie są udostępniane do zwiedzania.

W listopadzie 2019 roku na krośnieńskim rynku odbyło się widowisku plenerowe pt. „Wywołane z pamięci” w ramach projektu teatralnego zrealizowanego przez Krośnieńską Fundację Rozwoju. Krośnieński Rynek "nawiedziły" historyczne postacie, które wiele znaczyły dla Krosna, a wśród nich znaleźli się: Ignacy Łukasiewicz, Jan Szczepanik, Anna i Stanisław Oświęcimscy, Maria Konopnicka.

 

Tekst pochodzi z opracowania „INWENTARYZACJA ZASOBÓW KULTUROWYCH POGRANICZA – PROJEKT ETNOCARPATHIA” zrealizowanego przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej na rzecz Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.

Autor: Pani Magdalena Fołta.

Co zobaczyć?


Produkty


Społeczność

skorzystaj z naszej trasy Śladami Pogórzan, "U Karpackich Bram"

Etnoprzemysł, czyli ludowi twórcy, budowniczowie miast i herosi przemysłu.

Dowiedz się więcej
Śladami Pogórzan,

Nasza strona internetowa używa plików cookie, tzw. „ciasteczek”. Są to niewielkie pliki tekstowe wysyłane do Państwa urządzenia (komputera, smartfona itp.). Stosujemy je wyłącznie dla Państwa wygody w celu lepszego dostosowania naszej witryny internetowej do Państwa indywidualnych potrzeb oraz w celach statystycznych. Nie zawierają one żadnych danych osobowych.

Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.

Info