Przyglądając się przeszłości Bieszczadów można pokusić się o stwierdzenie, że są one niejako „fabryką” mitów i legend, które na potrzeby niniejszego opracowania podzielone zostały na dwie kategorie. 
Pierwszą, będą opowieści przedwysiedleńcze, związane z przekonaniami autochtonów (Bojków). Przykładem może być mit o stworzeniu świata „Bóg i Szatan” zanotowany przez Oskara Kolberga we wsi Bóbrka w tomie 51 Dzieł Wszystkich.
Mieszkańcy Bojkowszczyzny cechowali się również rozwiniętymi wierzeniami demonologicznymi. Panowały tu przekonania o żywej działalności czarownic, chowańców, zmarłych (upiorów), wodzącego na manowce błędu. Wiara w nadprzyrodzone moce zamawiaczy i chmarników. Demonologia bojkowska jest osobnym, bardzo obszernym tematem. Stanowi on niejako o specyfice tego obszaru geograficznego, bowiem archaiczne przekonania utrzymywały się na tych terenach aż do wieku XX. Więcej informacji na ten temat odnaleźć można w dziełach Oskara Kolberga, i publikacjach Andrzeja Karczmarzewskiego, Huberta Ossadnika, Wołodymyra Danyliwa.
Innego typu opowieściami są legendy związane z wiarą w Boga i jego ingerencję. Przykładem może być kult Matki Bożej Łopieńskiej, której geneza tkwi w opowieści  o cudownym objawieniu Matki Chrystusa, której dostąpiła mała dziewczynka. Nieme dziecko na skutek orędownictwa Matki Chrystusa miało odzyskać mowę. Legenda ta dała początek kultowi miejsca. Więcej na ten temat przeczytać można m.in. w publikacji pt.: „Madonna Pogranicza”, Aleksandra Sałapaty.
Inna opowieść, pochodząca ze Zwierzynia związana jest z krzyżem limuzyjskim znalezionym w studni przez kobietę. Legenda ta, opisana przez Oskara Kolberga stała się przyczynkiem do kultu miejsca –wiary w uzdrawiającą moc wody zwierzynieckiej wody. Zwierzyniecki krzyż limuzyjski  znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu. Jest przykładem wyrobu ośrodka rzemiosła artystycznego w Limoges, we Francji. Legenda została w ostatnich latach „odnaleziona”, a przy źródełku dokonano rewitalizacji. Miejsce cieszy się dużym zainteresowaniem. 
W poczet legend i mitów związanych z Bojkowszczyną wpisuje się druga, wyszczególniona kategoria opowieści o miejscach i ludziach, których nie ma, a po których zostały pamiątki materialne. Pierwszym, najbardziej uderzającym przykładem są wsie Solina, Teleśnica Sanna, Horodek, Sokole, Chrewt i Wołkowyja, które zostały zalane w celu utworzenia zapory solińskiej
w latach sześćdziesiątych XX wieku. Świadomość faktu, że pod wodą znajdują się wsie, do dziś budzi w turystach wiele emocji. Opowiadania o wyłaniających się spod wody wieżach kościoła, czy ludzkich szczątkach wyrzucanych na brzeg powielane są również przez miejscowych przewodników. Stanowią one rodzaj współczesnej legendy, odwołującej się bezpośrednio do dawnych Bojkowskich wsi po których pozostały pamiątki w postaci ikon, oraz paramentów liturgicznych przechowywanych w muzeach (m.in. Muzeum Historycznym w Sanoku i Muzeum Zamek w Łańcucie). Zagadnienie „zalanych wsi” podjęte zostało przez Zbigniewa Kozickiego na łamach publikacji: „Solina: tam tak było”, oraz autobiografii Józefa Pawłusiewicza pod tytułem „Na dnia jeziora”.
Jeszcze jednym przykładem miejsca „mitycznego” jest wieś Lutowiska, a właściwie cerkiew w Lutowiskach. Ta największa w Bieszczadach świątynia w typie narodowym – ukraińskim, została rozebrana dopiero w latach 70 XX wieku. Z materiału rozebranej cerkwi wybudowano kościół w Dwerniku. Po cerkwi zostało sporo pamiątek w postaci ikon i paramentów liturgicznych, które zostały przewiezione do MBL w Sanoku. 
Innym przedsięwzięciem z roku 2012 wpisującym się w mit nieistniejących wsi jest szlak spacerowy o nazwie „Bieszczady Odnalezione” obejmujący dawne wsie Jaworzec, Łuh i Zawój.

Tekst pochodzi z opracowania „INWENTARYZACJA ZASOBÓW KULTUROWYCH POGRANICZA – PROJEKT ETNOCARPATHIA” zrealizowanego przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej na rzecz Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.

Autor: Pani Helena Urbańczyk.