"Dawni ludzie, tak jak współcześni kierowali się chęcią podnoszenia prestiżu, mody. Nie należy się zatem dziwić, że w strojach dawnych, ludowych, m.in. Bojkowskich znajdują się detale „nie Bojkowskie”, kojarzące się nawet z ornamentyką bawarską. Zagadnieniu temu Jara poświęca wiele uwagi. Marianna Jara prowadzi zajęcia haftu karpackiego, krzyżykowego na ULRA w Woli Sękowej. W ramach działalności Uniwersytetu były podejmowane udane próby odtworzenia strojów ludowych: łemkowskich serdaków, siraków, całego stroju męskiego, bojkowskiego. Obecnie Marianna Jara pracuje nad rekonstrukcją kobiecego stroju bojkowskiego.
Haft karpacki również ulegał modom. Ogólna treść znaczenie symboliczne haftu musiało być wspólne, ale każda dziewczyna dodawała do wyszywanki coś swojego. To stanowiło o jej indywidualności. Po hafcie na koszuli oceniało się czy dziewczyna jest pracowita, czy ma gust:
Czy ona po prostu ślepo odgapiła od koleżanki jeden do jednego krzyżyka, czy dodała coś swojego, ale gustownie?! Jak to wygląda? Czy ona umiała to akuratnie zrobić? Patrzyły się stare baby <>, albo <> Ludzie zawsze poszukiwali, nic nie stoi w miejscu. Ewolucja trwa w każdej dziedzinie (...)
Haft krzyżykowy ma bardzo starą genealogię. Uważa się, że krzyżyki haftowano już 2000 lat temu. Jego symbolika jest bardzo głęboka, a wzornictwo nawiązuje do praktyk przedchrześcijańskich. Przede wszystkim chodzi o karpacką rozetę symbolizującą słońce, czyli ten element wszechświata bez którego człowiek nie może żyć. Rozety z czasem przekształcały się w „pajączki”, w sześcio lub ośmioramienne gwiazdy. W hafcie obecny jest również znak nieskończoności, a także symbol złączenia świata doczesnego z duchowym. Haftując snuto opowieści o genealogi rodowej. Hafty mają motywy roślinne, oraz geometryczne. Istotne są tu również kolory. Podstawowymi barwami jest czerwień i czerń. Czerwień symbolizuje życie miłość. Dla mieszkańców gór czerń nigdy nie była kolorem smutku żałoby w przeciwieństwie do ciemnego fioletu, lub granatu łączone go z kolorem białym. Kolor czarny w górach zawsze symbolizował dostatek. Czarny to ziemia: ziemia, która rodzi, karmi. Czerwień zatem, kojarzona z miłością symbolizowała świat zmysłowy, serce, ducha. Czerń świat materialny (pożywienie, ziemia).
Jeżeli czerwony kolor zbliża się do pomarańczy to był ogień. To był wojowniczy kolor, namiętność. Oznaczał, że człowiek jest zbuntowanym, nie godzi się ze złem. Kolor zwycięstwa, prawdy. Jeżeli żółty kolor przychodzi bliżej jasnozielonego i w zielony to był kolor nadziei. Kolor zieleni to odrodzenie nadzieja, jasne! Niebieskiego koloru bardzo rzadko się używało. W dwudziestym wieku zaczął wchodzić ten kolor, a tak się uważało, że to kolor Bogurodzicy i należy wyłącznie do niej, ale pod wpływem różnych kultur wszedł niebieski kolor do haftu bojkowskiego i kolor fioletowy. Rzadziej brązowy. Brązowy to był kolor trwogi. Podstawa to był czarno czerwony. Bez czarnego koloru wysziwka było po prostu ślepa. To tak jak nasze oko, wyobraź sobie oko bez źrenicy ślepe! Tak samo i haft."
Fragment opracowania wywiadu z Marianną Jarą przeprowadzonego przez Helenę Urbańczyk, sierpień 2020.
"Pamiątki kultury materialnej znajdują się w Muzeum Bojków w Myczkowie. Wystawa jest bardzo interesująca, ponieważ ukazuje m.in. dużą różnorodność stroju bojkowskiego. Biżuterię karpacką spotkać możemy w charakterze eksponatów muzealnych, np. na wystawie stroju ludowego w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Jest ona również rodzajem produktu lokalnego, który można nabyć w wielu miejscach na terenie Bieszczad (np. sklep „U Tesi” na terenie MBL w Sanoku, Galeria przy Muzeum Bojków w Myczkowcach, Chyża Bojkowska w Zatwarnicy). Biżuteria koralikowa stanowi rodzaj lokalnego produktu. Istnieje również możliwość wzięcia udziału w warsztatach organizowanych przez Uniwersytet Ludowy Rzemiosła Artystycznego w Woli Sękowej, lub przy Pracowni Miodosytnia Eweliny Matusiak Wyderki.
Podobnie rzecz przedstawia się w kontekście haftu karpackiego. Jako element stroju ludowego prezentowany jest zarówno w sanockim skansenie i Muzeum Bojków w Myczkowie. Pojedynczy przykład znajduje się również na ekspozycji Polańskiej Izby Pamięci. Haftem karpackim zajmuje się Marianna Jara, która prowadzi kursy w ramach programu ULRA. Zarówno biżuteria koralikowa i haft karpacki ożywiane są przez zespół Widymo. Śpiewaczki prezentują strój tradycyjny podczas występów. Koncerty zespołu są niezwykle nastrojowe i autentyczne ponieważ łączą ze sobą elementy wizualne i słuchowe kultury karpackiej (rusińskiej), nierzadko w murach cerkiewnych. Godna uwagi jest również działalność Józefa Sowy, który poza warstwą muzyczną, podejmuje próby rekonstrukcji wołoskiego stroju. Artysta w ramach swoich warsztatów prezentuje instrumenty pasterskie, które odpowiadają wizualnym skojarzeniom związanym z kulturą wołoską.
Przykłady:
1. Występ zespoły Widymo:
2. Oferta warsztatowa ULRA:
Tekst pochodzi z opracowania „INWENTARYZACJA ZASOBÓW KULTUROWYCH POGRANICZA – PROJEKT ETNOCARPATHIA” zrealizowanego przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej na rzecz Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.
Autor: Pani Helena Urbańczyk.
Logowanie
